Warszawski Ogród Sprawiedliwych
dla tych, którzy wybrali dobro
Jan był założycielem i dyrektorem warszawskiego Ogrodu Zoologicznego. W czasie okupacji małżeństwo Żabińskich działało na wielu polach konspiracji, a ze swojego domu na terenie zniszczonego zoo uczynili azyl, w którym schronienie znaleźli ludzie i zwierzęta. W spisanych po wojnie Świadectwach Prawdy Ocalonych możemy przeczytać o niezwykłym oddaniu, odwadze i skromności dawnych gospodarzy warszawskiego zoo. Podczas wojny przez ich dom przewinęło się 300 osób pochodzenia żydowskiego. Za okazaną pomoc Jan i Antonina Żabińscy zostali uhonorowani tytułem Sprawiedliwych wśród Narodów Świata.
Poznali się w Szkole Głównej Gospodarstwa Wiejskiego. Antonina pracowała tam jako archiwistka, Jan kształcił się na inżyniera agronomii. W kolejnych latach uzyskał doktorat i habilitację w dziedzinie fizjologii. W 1929 r. objął stanowisko dyrektora ogrodu zoologicznego w Warszawie, który unowocześnił i wyposażył w najbardziej zaawansowaną technologicznie infrastrukturę. Sprowadził do ZOO mnóstwo nowych gatunków.
Małżeństwo Żabińskich zamieszkało w willi zwanej Pod Zwariowaną Gwiazdą. Wśród domowników można było znaleźć m.in. rysice, kakadu, zająca polarnego, prosiaka, szczuta piżmowego, a także borsuka. – Nie wystarczy badać zwierząt z bezpiecznej odległości – trzeba z nimi mieszkać, żeby naprawdę poznać ich obyczaje i psychologię – mówił Żabiński w jednym z wywiadów.
W pierwszych dniach września 1939 roku zoo zostało zbombardowane przez niemiecką artylerię. Wiele zwierząt nie przeżyło ataku, część uciekła z klatek i została zastrzelona. Obawiano się, że drapieżniki mogą stanowić zagrożenie dla ludności Warszawy.
Żabińscy zaangażowali się w działania konspiracyjne, należeli do grupy ludzi związanych z „Żegotą”. Wykorzystali puste pomieszczenia dla zwierząt i piwnice willi do ukrywania osób zagrożonych likwidacją w okupacyjnej rzeczywistości, głównie Żydów, których szmuglowano z warszawskiego getta. Przez dom Żabińskich przewinęło się blisko 300 osób.
Żabiński jako porucznik Armii Krajowej wziął udział w Powstaniu Warszawskim. Został ciężko ranny i dostał się do niemieckiej niewoli. Do końca wojny przebywał w oflagu.
W pierwszych latach po wojnie Żabińscy zaangażowali się w odbudowę ogrodu. W 1951 r. Jan został zmuszony do rezygnacji ze stanowiska dyrektora z powodu działalności w AK.
W kolejnych latach Jan Żabiński kontynuował pracę naukową. Za popularyzatorskie audycje radiowe i telewizyjne o zwierzętach Polskie Radio przyznało mu Złoty Mikrofon.
„[...] nie traktowałem naszej pomocy [...] jako jałmużny, tylko jako obowiązek wobec najbardziej gnębionych i poniżonych, jakimi wówczas byli Żydzi – obowiązek podyktowany względami ludzkimi. W tym czasie nie myślałem o grożących nam wszystkim konsekwencjach. Te same motywy, jakie mnie skłaniały do udzielania czynnej pomocy Żydom – to uczucie musu i poczucie obowiązku – równocześnie zaprowadziły mnie do czynnej dywersji w AK” – zapisał Jan Żabiński w relacji przekazanej Żydowskiemu Instytutowi Historycznemu.
